Ένα από τα πιο συνηθισμένα αλλά και συγκλονιστικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ψυχής, είναι η ικανότητα του μυαλού μας να γεννά σκέψεις. Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτές οι σκέψεις αρχίζουν να κυριαρχούν, να επαναλαμβάνονται και να ενοχλούν, με τρόπο που αναστατώνει την καθημερινή ζωή; Τι γίνεται όταν οι σκέψεις γίνονται ένας αγώνας που ποτέ δεν τελειώνει; Όταν η ανησυχία παίρνει τον έλεγχο και η καθημερινότητα γίνεται πεδίο μάχης; Αυτή είναι η πραγματικότητα για όσους πάσχουν από την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, γνωστή και ως OCD (Obsessive-Compulsive Disorder).
Σκεφτείτε ένα υποθετικό σενάριο, την Αλεξάνδρα, που αγαπάει την τάξη και την καθαριότητα. Καθημερινά, πριν από την αναχώρησή της από το σπίτι, ελέγχει επανειλημμένα αν έχει κλείσει τον φούρνο, αν έχει κλείσει το παράθυρο, αν έχει κλείσει την πόρτα. Αν και οι απαντήσεις είναι πάντα ταυτόσημες. H αβεβαιότητα και ο φόβος της ατυχίας δεν την αφήνουν ήσυχη. Πολλές φορές θα αργήσει στην εργασία της, στην προσπάθεια να ελέγξει και την τελευταία πόρτα ή ηλεκτρική συσκευή, μέχρι να αποφασίσει ότι θα ξεκινάει μισή ώρα νωρίτερα για να τα προλάβει. Άρχισε να γίνεται δηλαδή ένα δυσλειτουργικό σύμπτωμα. Αυτό το πολύ συνηθισμένο παράδειγμα, αποτελεί μόνο την επιφάνεια μιας διαταραχής που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;
Πρόκειται για διαταραχή η οποία ανήκει στις Νευρώσεις, και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες, παρεισφρητικές σκέψεις (ιδεοληψίες) και συμπεριφορές (ψυχαναγκασμούς), που δημιουργούν αίσθημα έντονου άγχους και ανησυχίας. Ιδεοληψία μπορεί να είναι και μία εικόνα ή παρόρμηση, που βιώνεται ως ανεπιθύμητη, απαράδεκτη εισβολή στο νου του ανθρώπου, ο οποίος, συνήθως, αναγνωρίζει ότι πρόκειται για υπερβολικό παράγωγο του μυαλού του. Ωστόσο, νιώθει ότι δεν μπορεί να τις ελέγξει, προκαλείται άγχος και δυσφορία και για αυτό ψάχνει τρόπους ανακούφισης από αυτές. Κάποιες συνηθισμένες ιδεοληψίες είναι αυτές με περιεχόμενο μόλυνσης, ελέγχου, συμμετρίας, επιθετικότητας ή κοινωνικά ανάρμοστης σεξουαλικής συμπεριφοράς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων έχει παρεισφρητικές ιδεοληψίες, όμως, είτε περνάνε απαρατήρητες, είτε η εκτίμηση της σημασίας τους παραμένει σε φυσιολογικά πλαίσια. Συνεπώς, τέτοιου είδους μηχανισμοί σκέψης είναι, έως ένα βαθμό φυσιολογικοί. Έτσι, το κλειδί, πολλές φορές, μπορεί να είναι, απλώς, η αποδοχή των σκέψεων, ως μέρος της ψυχοσύνθεσης μας, πριν αυτές καταλήξουν δυσλειτουργικές.
Το να αγκαλιάσω τον τρόπο που λειτουργεί το μυαλό μου και να αποδεχθώ πως, ανά περιόδους, μπορεί να «τρέχει» πιο γρήγορα ή να «κολλάει» σε σημεία, θα με βοηθήσει να αποφύγω την εγκατάσταση της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στις περιπτώσεις που η διαταραχή έχει εγκατασταθεί. Στην προσπάθεια ανακούφισης των εμμονικών σκέψεων, αναδύονται οι ψυχαναγκασμοί. Πρόκειται για αντισταθμιστικές συμπεριφορές, που στόχο έχουν την «ακύρωση» του άγχους, που συνοδεύει τις ιδεοληψίες. Μπορεί να βρίσκονται σε νοητικό επίπεδο και να είναι μια νοητική επανάληψη μιας φράσης ή μιας προσευχής. Μπορεί ωστόσο να πάρουν την μορφή συγκεκριμένων έμπρακτων τελετουργικών, όπως είναι το πλύσιμο των χεριών, ο έλεγχος κάθε πόρτας πριν φύγουμε από το σπίτι, η συμμετρική ταξινόμηση. Κατ’ αυτό τον τρόπο, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται το άγχος. Η σκέψη δημιουργεί ανησυχία και καλεί προς ανακούφιση. Ανακουφίζεται μέσω συγκεκριμένων πράξεων, μέχρι να εμφανιστούν πάλι οι απρόσκοπτες σκέψεις. Οι ψυχαναγκασμοί ενισχύονται μέσω της εξαρτημένης μάθησης, εφόσον καταπραΰνουν τα συναισθήματα και για αυτό το λόγο είναι δύσκολο να διακοπούν.
Πίσω από αυτόν τον φαύλο κύκλο, κρύβονται πιο βαθιά χαρακτηριστικά προσωπικότητας και εσωτερικής λειτουργίας, τα οποία συντελούν στην εμφάνιση τέτοιων συμπτωμάτων. Αυτά είναι η τελειοθηρία για παράδειγμα, που μέσω της επιδίωξης του ιδανικού αποτελέσματος, παραλύει στην πιθανότητα κάποιου λάθους ή αμφιβολίας για μια κατάσταση. Επιστρατεύει τεχνικές ελέγχου, οι οποίες αρχικά σε βοηθούν να αντιμετωπίσεις την ανησυχία. Στην συνέχεια όμως πολλές φορές παγιώνονται και επηρεάζουν την ποιότητα ζωής. Εξίσου, συνδέεται με τη μη ανοχή της αβεβαιότητας, την ανάγκη ελέγχου και την έντονη αίσθηση ευθύνης.
Πρόκειται, συνεπώς, για δυναμικά που διέπουν την ψυχοσύνθεση του ανθρώπου και έχουν εδραιωθεί σε συγκεκριμένα περιβαλλοντικά πλαίσια και συνθήκες. Εκεί εστιάζει η ψυχοθεραπεία: στην ανάδυση και αναγνώριση των παθογόνων πεποιθήσεων και σχημάτων, συνδέοντας τες με τις προσωπικές εμπειρίες του κάθε ατόμου. Οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι μια δημιουργική προσαρμογή, σε ένα βαθύτερο άγχος ή φόβο. Είναι το «εργαλείο», το καλύτερο δυνατό εργαλείο, που κάποτε ο οργανισμός είχε διαθέσιμο, ώστε να επιβιώσει σε ένα ψυχοπιεστικό περιβάλλον. Είναι ο τρόπος που έμαθε να διαχειρίζεται γεγονότα και καταστάσεις, τα οποία τον κατακλύζουν ασυνείδητα. Ωστόσο, όταν ο μηχανισμός καταλήγει να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει, πλήττει την ποιότητα ζωής, απαιτεί υπερβολικό χρόνο και εξαντλητική προσπάθεια ή σκέψη, παύει να είναι προσαρμοστικός.
Τότε χρειάζεται άμεση δράση και αναζήτηση βοήθειας, καθώς η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι αρκετά επίμονη. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να σε βοηθήσει να μην αντιμετωπίζεις πλέον μόν@ όλον αυτόν τον αγώνα, που καταλήγει πολλές φορές την ντροπή. Τεχνικές υπάρχουν πολλές και αποτελεσματικές, η ρίζα, όμως, της θεραπείας βρίσκεται στο να φέρω στο φως το «απαράδεκτο» κομμάτι του εαυτού μου, το οποίο κρύβω υπό τη σκιά των Ιδεοψυχαναγκασμών. Χρειάζεται εντατική δέσμευση και προσπάθεια προσωπική στις καθημερινές συνθήκες ζωής. Τα αποτελέσματα μπορούν να είναι θετικά και να έρχεται πλέον η ανακούφιση με τρόπους πιο υγιείς. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή πολλές φορές απαιτεί τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής, σε συνδυασμό με τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό σε συνθήκες, όπου κάποιος αισθάνεται αβοήθητος. Δεν αποτελεί ωστόσο τον κανόνα.
Αν αντιμετωπίζεις δυσκολίες τέτοιας φύσης, αξίζει να βοηθήσεις τον εαυτό σου και να απευθυνθείς σε ειδικό ψυχικής υγείας. Μην χάνεις χρόνο και διεκδίκησε πάλι πίσω την ευχαρίστηση στη ζωή!